Durante dos días podrás disfrutar de un viaje a través de la mirada del Padre Sarmiento.
En su libro Viaje Galicia (1745) anotó lugares por los que pasó, estuvo o visitó. En sus apuntes también señalaba aspectos que atraían su atención como, por ejemplo, los mejillones o los percebes que encontró en el litoral de A Costa da Morte (y también en Pontevedra).
Te recomiendo empezar la jornada en Mazaricos, subiendo al Mirador de Enxilde. Desde ese punto podrás contemplar a vista de pájaro, al igual que hizo el Padre Sarmiento en su día, buena parte de los lugares que irás visitando: Fisterra, Monte Pindo, Ézaro…
"Enxilde. Aldea de Arcos inmediata á Barca, ao oriente, despois de pasada. Desde un alto de Euxilde, mirando por un encanamento ao poñente, hai unha vista primorosa pois vese de cheo a vila de Fisterra, e todo o promontorio; á dereita as caídas á igrexa de Santa Uxía do Ézaro; no medio, ou no encanamento, o sitio Cadoiro, ou cara onde se despena o río Ézaro; e á esquerda: a punta do monte Pindo, entre esta, e a punta da Pedra da Galeira, en Santa Uxía -que é a que, coa punta de Ce, fan a (81 v.) boca da ría de Corcubión e Ce, cae ou se precipita al río. (…)
Mirando desde o mesmo lugariño de Euxilde, e ao mediodía vese de frente o monte Pindo, que non é tanto un monte empinado, mais unha serra, cadea ou retablo de montes unidos que fan á vista unha figura máis fermosa, que a montaña de (82 r.) Monserrat. De feito convenlle admirablemente o nome de Monte Pindo; e penso que será antigo, e que se lle poría a imitación do Pindo de Grecia.
Representa á vista un coro de musas, representadas en nove cimeiras distintas e moi escarpadas; e no medio se eleva sobre todas una montaña máis alta como a Bicípite, ou con dúas cimeiras".
En Viaje Galicia (1745)
"Niñóns, San Cremenzo. Santa Uxía de Lézaro, ou mellor, de Ézaro. Barca dos Cregos. Media legua. Esta barca está no río Ézaro ou Lézaro entre a freguesía de Santa Uxía e Santiago de Arcos.
É unha barca perigosa, pois o río Ézaro vén moi despenado é o que vai despenar a pouco máis de media legua no mar entre o principio dúo Monte Pindo e Santa Uxía do Ézaro, ou do Ézaro e o lugar onde cae chámase Cadoiro"
En Viaje Galicia (1745)
Otro autor, César Antonio Molina, en su libro Viaje a la Costa da Morte (2003), hacía referencia a la existencia de un astillero localizado en el estuario del Ézaro, donde los invasores vikingos construían sus navíos.
"En el puerto natural de Quilmas, en la alta Edad Media, se detenían naves normandas para ser reparadas y carenadas, también para incursiones por el interior, lo mismo que los vikingos, árabes y turcos, incluso se piensa que en el estuario del río Xallas, al desembocar en O Ézaro, llegó a existir un pequeño astillero en donde los invasores construían naves con el apoyo de los forzados naturales del lugar"
Otros autores que hablaron de Dumbría:
Ramón Otero Pedrayo, en Guía de Galicia, 1926 habla de la Cascada de O Ézaro y del Monte Pindo.
Manuel Murguía, en Galicia sus monumentos y artes - su naturaleza e historia, 1888 describe la Cascada de O Ézaro.
Tanto Francisco Añón Paz como Darío Xohán Cabana dedicaron versos al Monte Pindo.
En Carnota, además del Monte Pindo, podrás pasear por alguna de sus playas, de las cuales habla también el Padre Sarmiento, protagonista de esta ruta:
"O Pindo comeza cunha punta no mar onde se precipita ao Ézaro e vai facendo un círculo, ou semicírculo, até meter a punta, que chaman Cal de Barcos, no mar. Entre esta punta e a primeira hai un areal, ou enseadiña, no Pindo, e alí a aldea de Panchés e Quilmas, a Currá. Entre o cabo, ou punta de Cal de Barcos e o cabo, ou punta de Lira está o grandísimo areal, que remata todo o val de Carnota (83 r.), no que está a freguesía de San Mamede de Carnota, a quen pertence o Pindo, e máis ao oriente Santa Comba de Carnota. É común dicir que os carnotenos ou carnotáns, do val ou das montañas circunveciñas (son fortísimos) e de moito valor.
En Viaje Galicia (1745)
Una escritora que también habló de O Pindo fue María Xosé Queizán, en su obra juvenil O segredo da Pedra Figueira (1985). Además, la novela Veu visitarme o mar, 2004, de Rosa Aneiros, está ambientada en la parroquia de Lira en la época del hundimiento del Prestige.
En Alma e o mar, 2017, de Francisco Fernández Naval, se nombran lugares como Agrovello o el Monte Pindo y la novela Escapados, 2017, de Mª Carmen Rey, se relata la historia de unos fugitivos que se escondían en el Monte Pindo durante la Guerra. También Francisco Añón habla de este monte sagrado.
Por otra parte, en la parroquia de Lira se conserva un monumento en honor a Castelao. Hace referencia a la visita del autor a A Costa da Morte, donde protagonizó un mitín en 1936.
"Volvín de Fisterra ao areal de Langosteiras, que mira ao mediodía, e a Pumariño, punto que o colle ao oriente. Sardiñeiro e o seu areal e enseada, Rastrelo, punta oriental do areal (80 r.) astorde, areal e enseada. (...)
Seguindo de atrás, desde a punta de Ce, costeando a ría de Curcubión e de Cé, hai isto: Punta de Ce, contraposta a Ce, e que fai a boca da ría, Castelo de Curcubión, chámase o Cardeal, Curcubión, vila e porto. (...) Porto de Ce. Regato, e fin da ría. Vila de Ce, contraposta, máis oriental, a Curcubión. Areal, "xunqueira" y mediano río de Brens (80v.). Santa Eulalia de Brens Berroxe".
"No día 16 saín de Moraime a Curcubión, por Finisterre (78 r.) v.g. E ao saír descubrín ou desubrira desde Muxía, que a boca da ría de Camariñas ten por punta boreal o Cabo Vilán na freguesía de Buxá.
(...) Fisterra, tres leguas desde Moraime. É tradición alí, que na Xunqueira e areal houbo antigamente unha gran cidade chamada Duio e que se anegou. Para asentir será preciso crer (79r.) que o cabo Fisterra e o cabo da Nave foron algún tempo unidos e que abriron do mar a corta gorxa, que hai entre o areal da Nave e o de Langosteiras, inundou a cidade facéndoa xunqueira, e que logo con moita area, que volveu apecharse a gorxa como hoxe está, o que (non) me parece imposible.
Desde Fisterra, pasei a ver, e adorei, ao Santísimo Cristo, que estaba no cabo, e é moi devoto e está con decencia. Logo subín a pé (despois de mediodía) ao cabo e cheguei até a ermida de San Guillame, que está moi mal, e San Guillelmo de pedra vestido de agustino.
(O que nos guiaba -pensou D. Juan Alejandro Senlle) ensinounos na ermida o sitio no que, non hai moito tempo, había unha especie de pía ou cama de pedra, na que se botaban a durmir marido e muller, que por estériles, recorrían ao santo e a aquela ermida; e alí diante do santo enxendraban. E por ser cousa tan indecorosa, mandouse, por visita, quitar aquela gran pedra, pío ou cama, e quitouse o concurso.
O promontorio de Fisterra é maxestuoso e moi alto; a última punta ten diante de seu unha pena, que chaman o Centulo, como a illa de Ons. O areal grande de Fisterra ou Langosteiras só dista un cuarto de legua do outro areal, que está a poñende e é o do cabo da Nave e de comunicárense, ficaría o cabo de Fisterra illado con dúas leguas de circuito por mar. (...) Desde a ermida de San Guillelmo, onde estiven, vese moito mar, rías e cabos, v.gr.: o da Nave co seu arcal; o Pindo monte, a boca da ría de Corcubión, as penas Lobeiras, que teñen moitos percebes, a boca da ría de Muros, etc."
Otro conocido autor, Camilo José Cela, pasó muchas temporadas en una casa en Fisterra al lado de Praia Langosteira. Hoy en día esa calle lleva su nombre y, en uno de sus extremos, hay un busto con una frase suya: “Finisterre es la última sonrisa del hombre asomándose al infinito”.
